بررسی تجلی باورها در طراحی فرش با نقش باغ

چکیده باغ سرچشمه تعدادی از نقوش ایرانی است که معروفترین آنها قالی های باغی است. نفوذ و گسترش مضمون باغ در هنر ایرانی به حدی است که ناگزیر می بایست نمود باورها و اعتقادات را در شکل گیری طرح اولیه آن سهیم دانست. اندیشه اصلی در احداث باغ های اولیه بر مبنای نباز فطری انسانها مبنی بر وصول به جایگاه ابدی و ازلی یعنی بهشت برین بوده است .این باور موجب احداث معابد و پرستشگاههای اولیه در کنار محوطه ای باغ مانند در کنار آب روان گردید و در اعصار بعد امامزاده ها،بقاع،آرامگاههاوسایر اماکن مذهبی نیز در همین راستا در محوطه های باغ مانند بنا گردیدند. در پیشینه تاریخی سرزمین ایران احداث باغ به دوران های پیش از اسلام باز می گردد،اگر چه پس از اسلام باغ ها در نقاط مختلف و به اشکال متنوع اجرا گردیدند،اما الگوی محوری آن از همان طرح اولیه و به عصر هخامنشیان باز می گردد. این الگوی اصلی از طرح چهار باغ وقرار گرفتن حوض در مرکز باغ با انشعاباتی چند می باشد که در راستای آبیاری باغ بوده ودر طول این محورها و انشعابات ،درختان کاشته می شوند.باغچه های مربع شکل که دارای بوته هائی از گل ها و سایر گیاهان تزئینی است،از دیگر طرح های باغ می باشد. اجزا ونقوش اصلی طرح باغ به همراه سایر عناصر نظیر ماهی ها ،مرغابی ها ودیگر پرندگان وحیوانات به درون اجزاءمتن قالی راه یافته و باغ –فرش ها را به عرصه طراحی فرش آوردند. در پژوهش حاضر به اولین قالی که با مضمون باغ بافته شده ونیز ادامه روند بافت طرح که از دوره صفویه به بعد می باشد ،پرداخته شده است.مفهوم ودرونمایه این طرح دارای بنیان هائی است که ریشه در اندیشه و تفکرات فلسفی ومعنوی و باور های اجتماعی ایرانیان دارد.ارتباط اجزاء باغ ایرانی با نقوش به کار رفته در قالی باغی و ارتباط این طرح با سایر هنرهای قلمرو هنر های سنتی ،از دیگر موضوعات این پژوهش می باشد.فرضیه اصلی پزوهش بر مبنای ارتباط نقش در قالی ایران و طرح باغ های ایرانی است.روش پژوهش علی مقایسه ای-همبستگی می باشد ونمونه گیری به صورت تصادفی طبقه ای است،که از هر دسته از آثار در هر حوزه چند نمونه انتخاب شده است.جامعه آماری در این رساله شامل تمام قالی های دارای نقش باغ که قابل دسترسی در کتب فارسی و لاتین و نیز طرح های موجود درموزه فرش ایران می باشد.نتیجه بدست آمده اینکه ،طرح باغ های ایرانی با طرح فرش های باغی دارای رابطه می باشد ومضمون هر دو ریشه در تفکرات فلسفی و معنوی ایرانیان دارد.این طرح پس از راه یابی به طرح قالی منشاءبرخی از طرح ها نظیر قاب-قابی گردید و مضمون آن الهام بخش طراحان در طراحی قالی با نقش های شکارگاه و محرابی باغی گردید . واژه های کلیدی:قالی ایران ،نقش باغ،طرح باغ.